کاربرد ضدعفونی UV در آزمایشگاه و صنایع دارویی

استریل سطوح و اتاق
ضدعفونی هوا
ضدعفونی خطوط تولید

ضدعفونی هوا یووی در آزمایشگاه

در آزمایشگاه‌ها و محیط‌های داروسازی، وجود هرگونه آلودگی میکروبی، ویروسی یا قارچی می‌تواند نتایج تجربیات را مخدوش کند یا سلامت بیماران را به خطر بیندازد. از این رو، رعایت استانداردهای شدید بهداشتی و استریلیزاسیون در این فضاها کاملاً حیاتی است. یکی از مؤثرترین، ایمن‌ترین و اقتصادی‌ترین روش‌های ضدعفونی در این حوزه، استفاده از اشعه فرابنفش (UV-C) می‌باشد.

بر اساس دستورالعمل‌های وزارت بهداشت و علوم پزشکی ایران و همچنین رفرنس‌های معتبر جهانی مانند CDC و WHO، اشعه یووی با طول موج ۲۵۴ نانومتر قادر است DNA و RNA میکروارگانیسم‌ها را تخریب کرده و آن‌ها را غیرفعال سازد. ضدعفونی با اشعه UV-C یک راهکار مدرن، ایمن و مؤثر برای استریل‌سازی محیط‌های دارویی و آزمایشگاهی است. این فناوری ضمن کاهش هزینه‌ها، افزایش بهره‌وری و اطمینان از کیفیت محصول، به رعایت استانداردهای سختگیرانه صنعت داروسازی کمک می‌کند.

ضدعفونی هوا با اشعه UVC

در تولید دارو، واکسن، مکمل‌های غذایی و آزمایشگاه‌های پیشرفته، اتاق‌های تمیز با کلاس‌های مختلف (Class 100 تا Class 10000) استفاده می‌شوند. در این اتاق‌ها، حتی وجود ذرات معلق کوچک یا باکتری‌ها می‌تواند تولید را با مشکل مواجه کند.

نصب لامپ‌های UV-C در کانال‌های تهویه یا به‌صورت مستقل در فضای اتاق، کمک می‌کند تا بار میکروبی هوا به‌شدت کاهش یافته و کیفیت هوای داخل ثابت بماند. این روش به‌ویژه در کنار فیلترهای HEPA عملکرد مؤثری دارد.

ضدعفونی ظروف و وسایل

پیش از پر شدن ویال‌ها، قطره‌چکان‌ها، تیوب‌ها و سایر ظروف دارویی، باید سطح آن‌ها کاملاً استریل باشد. استفاده از تونل‌های UV اتوماتیک در خطوط بسته‌بندی، یک راهکار بدون تماس برای استریلیزاسیون ظروف است.

این روش در تولید قطره چشم، آمپول، واکسن و مکمل‌های خوراکی کاربرد گسترده دارد و جایگزین خوبی برای ضدعفونی با حرارت یا مواد شیمیایی است که ممکن است با ماده فعال تداخل داشته باشند.

ضدعفونی محیط و سطوح UVC

در بسیاری از فرآیندهای حساس آزمایشگاهی، پیش از شروع کار باید سطوح و تجهیزات کاملاً استریل باشند. استفاده از لامپ‌های UV داخل هودهای لامینار (Laminar Flow Hood) یا کابین‌های میکروبیولوژی، روشی مرسوم برای ضدعفونی بین کاربری‌هاست.

لامپ‌های UV تعبیه‌شده در بالای کابین‌ها
ضدعفونی میز کار، دسته درب‌ها، مانیتور و ابزار آزمایشگاهی
تابش چنددقیقه‌ای پس از پایان شیفت برای استریل‌سازی کامل

ضدعفونی یووی محیط در اتاقک توزین دارویی

یکی از بخش‌های بسیار حساس در کارخانه‌های داروسازی، اتاق توزین مواد اولیه است که کوچک‌ترین آلودگی می‌تواند به سری کامل تولید آسیب بزند. استفاده از یووی سقفی یا در کنار سیستم تهویه باعث می‌شود که محیط از نظر میکروبی کاملاً کنترل شود.

همچنین در اتاق‌های کنترل کیفیت (QC) که نمونه‌گیری انجام می‌شود، از یووی برای استریلیزاسیون فضای داخلی و تجهیزات استفاده می‌شود.همچنین در آزمایشگاه‌هایی که چندین اپراتور فعالیت دارند، ضدعفونی کردن سریع فضاهای مشترک مانند:

آزمایشگاه‌های بیولوژی مولکولی
آزمایشگاه‌های ویروس‌شناسی
محیط کشت سلولی
دفاتر کنترل کیفیت دارویی

با نصب سیستم‌های UV ثابت یا پرتابل امکان‌پذیر است. برخی از دستگاه‌ها به تایمر و سنسور حرکتی مجهز هستند تا در صورت عدم حضور فرد، شروع به تابش کنند.

مزایای ضدعفونی یووی در صنایع دارویی

بدون باقی‌مانده شیمیایی: برخلاف مواد ضدعفونی، یووی هیچ‌گونه اثر شیمیایی یا بوی نامطبوع ندارد.
سرعت بالا : استریلیزاسیون فقط در چند دقیقه انجام می‌شود.
کاهش هزینه : نیاز به خرید مواد، مصرف آب و نیروی انسانی کاهش می‌یابد.
کاهش خطای انسانی: استفاده از دستگاه‌های اتوماتیک، وابستگی به افراد را کم می‌کند.
سازگار با تجهیزات حساس: یووی به تجهیزات الکترونیکی یا فلزی آسیب نمی‌زند.

کاهش مصرف مواد شیمیایی

ضدعفونی با اشعه یووی نیاز به استفاده از مواد شیمیایی گران‌قیمت مانند هیپوکلریت، پراکسید یا الکل را به‌طور چشمگیری کاهش می‌دهد. این موضوع نه‌تنها باعث صرفه‌جویی در هزینه مواد مصرفی می‌شود، بلکه نیاز به خرید، ذخیره‌سازی و حمل‌ونقل این مواد نیز کاهش می‌یابد.

همچنین کاهش استفاده از مواد شیمیایی به معنای کاهش استهلاک تجهیزات، کاهش خطر تماس پرسنل با مواد مضر و نیز کاهش مصرف آب (در فرایندهای شست‌وشو) خواهد بود.

صرفه‌جویی در نیروی انسانی خدماتی

با بهره‌گیری از سیستم‌های خودکار یووی، بخشی از فرآیندهای ضدعفونی می‌تواند بدون دخالت مستقیم نیروی انسانی انجام شود. برای مثال:

ضدعفونی اتوماتیک اتاق عمل پس از تخلیه بیمار
استریل‌سازی سریع تجهیزات یا سطوح در شب با تایمر خودکار
ضدعفونی هوای دائم در ICU یا بخش‌های خاص

این مزیت به کاهش نیاز به اضافه‌کاری، فشار کاری بالا و استخدام پرسنل اضافی در بخش خدمات منجر می‌شود.

کاهش زمان غیرفعال بودن فضاها

در بسیاری از بیمارستان‌ها، پس از ترخیص بیمار، یک وقفه زمانی برای ضدعفونی اتاق (به‌ویژه ICU یا اتاق عمل) نیاز است. استفاده از یووی باعث می‌شود این زمان کاهش یافته و اتاق‌ها سریع‌تر برای بیمار بعدی آماده شوند.

کاهش «دوره غیرفعال بودن» اتاق‌ها یعنی افزایش بهره‌وری تخت‌ها، کاهش لیست انتظار و در نهایت افزایش درآمد خدمات درمانی بدون افزایش ظرفیت فیزیکی.

نکات کلیدی در طراحی ضدعفونی با اشعه یووی

برای بهره‌برداری ایمن و مؤثر از سیستم‌های UV در صنعت داروسازی، رعایت نکات زیر ضروری است:

دوز تابش متناسب: باید با نوع میکروارگانیسم‌ها و زمان تابش محاسبه شود (mJ/cm²).
طراحی مناسب محل نصب: در کانال تهویه، هود یا دیوار بسته به نوع کاربرد.
استفاده از لامپ‌های استاندارد: برندهای معتبر با طول عمر بالا و ثبات در شدت تابش.
محافظت اپراتور: عدم تابش مستقیم به چشم یا پوست، استفاده از پوشش یا اتوماسیون.
نگهداری دوره‌ای: تمیز کردن لامپ‌ها و بررسی توان تابش در بازه‌های منظم.

مشاوره و دوز سنجی اشعه یووی

طراحی و دوزسنجی بر اساس کاربرد و ظرفیت
استفاده از تجهیزات پیشرفته رادیومتری
طراحی توسط نرم افزار اختصاصی
قابلیت ضدعفونی تا 6LOG در 1 هزارم ثانیه

تاییدیه ها و استانداردهای لامپ یووی

شدت تابش لامپ‌های یووی بسته به نوع، توان مصرفی و کیفیت ساخت آن‌ها متفاوت است. لامپ‌های فشار پایین شدت یکنواخت‌تری دارند و بیشتر در صنایع درمانی و بیمارستانی استفاده می‌شوند. انتخاب صحیح لامپ باید بر اساس نیاز ضدعفونی و نوع آلودگی صورت گیرد.

عمر مفید لامپ‌ها معمولاً بین ۸۰۰۰ تا ۱۲۰۰۰ ساعت است، اما این عدد به عواملی مانند کیفیت ساخت، تعداد دفعات روشن و خاموش شدن، و دمای محیط وابسته است. کاهش شدت تابش پس از مدتی باعث افت عملکرد شده و نیاز به تعویض به‌موقع را ضروری می‌سازد.